Het kasteel van de toekomst

Door Lois Muller - Hoe gaan we in 2050 om met kastelen, buitenplaatsen en landgoederen? Die vraag probeer ik als jonge erfgoedprofessional voor dit artikel te beantwoorden. Vol enthousiasme ben ik in de wereld van toekomstvoorspellers gedoken. En wat blijkt, in de technologie en wetenschap zijn veel nerds die zeggen te weten wat ze in het koffiedik zien. Voor erfgoed zijn dat er minder. Wij houden ons per definitie natuurlijk ook meer bezig met het verleden. Maar daarom is het niet minder interessant om te kijken naar de nabije en verre toekomst van erfgoed. Kastelen, buitenplaatsen en landgoederen in het bijzonder. Ik ben, en gelukkig meerderen met mij, overwegend positief. Ik neem u mee op mijn denkbeeldige reis naar de toekomst.

Over 31 jaar zullen er naar verwachting 9,8 miljard aardbewoners zijn, ruim twee miljard meer dan nu. Minder leefruimte en meer monden te voeden… Koffie wordt een luxe omdat de droogte funest is voor koffieplantages. Terpen, ooit gebouwd ter bescherming van opkomend water, krijgen wellicht hun oude functie weer terug. Of zullen we complete kastelen -inclusief slotgracht- moeten verplaatsen naar hoger gelegen land? Het Muiderslot in de Achterhoek zou compleet verloren zijn.

Minder afkijken. Meer meekijken

2050 is het jaar dat ik 59 ben en dus nog zeker tien jaar moet werken. Hoe zou ik willen dat het erfgoedbeleid er dan uit ziet? Wat nu al toe te passen is en waar ik heel blij van word, is als er geen eilandjes meer zijn! Veel organisaties en stichtingen hebben vaak, geheel begrijpelijk, eigen doelstellingen met betrekking tot bezoekersaantallen, behoud en herstel van fysieke elementen, collectieregistratie en wat al niet meer. Absoluut belangrijk, maar het is onnodig en zeer ineffectief als ieder op een eigen eilandje opereert. Kijk niet alleen bij anderen ‘af’, kijk ook méé. Samen staan we sterk! Emotienetwerken wordt een steeds breder gedragen begrip. Nee, een werkwoord.

Ik zie dat op veel plekken het ‘wij-gevoel’ ontbreekt. Je zou denken dat meerdere organisaties die alle werken aan hetzelfde doel – behoud van een bijzonder gegeven met het liefst zoveel als mogelijk respectvolle bezoekers of geïnteresseerden die genieten van dat gegeven – bereid zijn om wat te geven en te nemen. Helaas valt me dat regelmatig tegen. Mijn advies: zet je (digitale) deuren open! Voor de bezoeker, de buurt, mogelijke samenwerkingspartner én concurrent. Geef bijvoorbeeld een buurtborrel, roep omwonenden op voor de grote natuurschoonmaak en stel een deel van het terrein beschikbaar bij plaatselijke sportevenementen als pauzelocatie. Draag zodoende bij aan bewustwording, kennisontwikkeling en beleving van erfgoed en kastelen, buitenplaatsen en landgoederen in het algemeen, met als gevolg dat je gezamenlijk de vruchten ervan kan plukken.

Kunstmatige intelligentie en linked open data

Linked open data biedt veel voordelen, zeker als alle partijen openstaan voor de zienswijze en reden van deelname van anderen. Met linked open data kan bijvoorbeeld, als alles werkt zoals het hoort, een pentekening uit 1822 van een landgoed in collectiedatabase X makkelijk gelinkt worden aan een verhaal over dat vergane landhuis op verhalenplatfom Y. Dat vervolgens weer gebruikt kan worden door een historicus die onderzoek doet naar het landhuis en haar bewoners.

In 2050 moet het nog veel makkelijker zijn om, met behulp van kunstmatige intelligentie, gelijkenissen te vinden tussen websites, beeldmateriaal en historische collecties. ICT-programma’s kunnen dan in een bulk van databases moeiteloos verbanden leggen. Dan is het alleen nog een kwestie van het verhaal mooi vormgeven en samen verder bouwen.

Tijdreizen naar de middeleeuwen

Tijdens mijn brainstormsessie had ik gelijk visioenen zoals in Black Mirror, een Netflix serie waarin huidige technologieën tot het enge toe doorslaan en iedereen depressief lijkt te zijn in een zeer individualistische samenleving. Ik beeld me in dat bezoekers van kasteel- en buitenplaatsmusea via hun mobiel doorzichtige schermen in de lucht zien. Een combinatie van augmented en virtual reality, en living history, maar dan met minder apparatuur en real life acteurs. Alsof je virtueel terug in de tijd reist naar een jaartal naar keuze.

Op basis van algoritmes krijg je als bezoeker een op maat gesneden virtueel programma voorgeschoteld. In Black Mirror zou elke interactie met de medemens in het kasteel ontbreken. Ik ga liever voor een versie waarin je eindeloos kan switchen naar andere personages, tijdsperiodes of programma’s die inspelen op jouw samenstelling van bezoek, interesses en gemoedstoestand van dat moment. Hoe fijn zou het zijn als iemand uit lang vervlogen tijden jou kan vermaken of geruststellen? Toen was er óók stress en sociale- of werkdruk. Daarnaast is interactie tussen andere aanwezigen van belang voor ruimdenkende bezoekers die met plezier hun dagje weg besteden.

Een virtueel programma..?

Tegen 2050 kan men dit gehele programma ook thuis vanuit de luie stoel doorlopen met een soort Google Glass bril 6.0 die wél werkt. Bang dat fysieke en betalende bezoekers wegblijven? Wees gerust. Toen steeds meer museumcollecties online te zien waren, was die angst er ook en toen werkte het juist versterkend. Wat de geïnteresseerde museumbezoeker online al gezien had, wilde hij ook in het echt zien. Daarbij vind ik het heel reëel dat voor een digitaal of online programma ook een toegangsprijs gevraagd wordt.

Rust- en ruimtezoekers

Van die 9,8 miljard mensen op deze grote bol in 2050, wonen er misschien een paar van op de maan, maar toch wel driekwart in de stad. Het grappige is dat een groot deel van onze mede-Nederlanders eigenlijk liever buiten de stad wil wonen, maar dat niet doet. Ik zie een kans voor buitenstedelijke plekken! Tot rust komen in buitengebieden is van alle tijden.

Dit sluit tevens perfect aan bij de steeds groter wordende trend die ik voor het gemak de ‘tegen technologiebeweging’ noem. Memorabele historische plekken zijn bij uitstek geschikt voor stilteweekenden, yoga of mindfulness sessies en vergelijkbare momenten van bezinning. Zeker in tuinen en interieurs om letterlijk bij weg te dromen. Niet voor niets zijn dit vaak de plekken waar kunstenaars en schrijvers inspiratie op deden, en doen. Gebruik die unieke waarden!

Tot slot vooruit kijkend…

Kortom, mijn visie voor de toekomst van kastelen, buitenplaatsen en landgoederen is eentje met veel mooie dromen en vooruitzichten. Maar een voorspoedige tijd komt niet uit de lucht vallen. Kansen grijpen, een stevig netwerk met een hoge gunfactor en een beetje geluk zullen een hoop doen. Laat die knappe koppen in de technologiesector eerst uitvinden wat er mogelijk is en maak er dankbaar gebruik van.

Al blijf ik ook fan van de gewone rondleiding door een gepassioneerde gids en gewoon goede publieksprogramma’s met ruimte voor interactie tussen mens en omgeving. Voor kinderen verkies ik speurtochten met pen en papier nog steeds boven de apps; niet afhankelijk van hard- of software dat soms zijn dag niet heeft en voor iedereen te begrijpen is.

Benut de unieke waarden van jouw locatie tot maximaal. En verder.

Tot in de toekomst!

Lois Muller heeft in 2016 haar studie Cultureel erfgoed aan de Reinwardt Academie afgerond. Ze heeft een bijzondere belangstelling voor immaterieel erfgoed en alle verhalen en betekenissen rond het levend houden van erfgoed in een veranderende samenleving. Momenteel werkt ze met audiovisueel en digitaal erfgoed.